Από το Φεβρουάριο έως τον Ιούλιο είναι πολύ πιθανό τα ζώα μας να έρθουν αντιμέτωπα με τις κάμπιες των πεύκων. Το επιστημονικό τους όνομα είναι Thaumatopoea pityocampa. Οι φωλιές τους (κουκούλια) κρέμονται στα κλαδιά των πεύκων και θυμίζουν μεγάλες μπάλες από μπαμπάκι. Όλοι τις έχουμε δει.

Μέχρι τον Φεβρουάριο οι κάμπιες παραμένουν στα κλαδιά και τρέφονται αποκλειστικά από πευκοβελόνες. Τότε κατεβαίνουν στο έδαφος οι πρώτες πομπές. Παρελαύνουν σε μεγάλες σειρές, μέχρι τον Ιούλιο, ανάλογα με τις τοπικές κλιματικές συνθήκες. Όσο πιο ζεστός είναι ο καιρός ,τόσο νωρίτερα κάνουν την εμφάνισή τους.

Τριχωτή πανοπλία

Οι κάμπιες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στα αρπακτικά. Για τον λόγο αυτό έχουν αναπτύξει έναν αποτελεσματικό μηχανισμό άμυνας. Στις τρίχες της πλάτης τους παράγεται η πρωτεΐνη thaumatopein (το αλλεργιογόνο), που όταν έρχεται σε επαφή με το θύμα τους ευθύνεται για την οξεία απελευθέρωση ισταμίνης. Η ισταμίνη ευθύνεται για την αλλεργική αντίδραση που μπορεί να προκληθεί σε ζώα και ανθρώπους.

Πώς απελευθερώνεται η ισταμίνη;

1) Άμεση επαφή με την κάμπια
Φανταστείτε κάθε τρίχα σαν μια σφραγισμένη κάψουλα που περιέχει taumatopein. Μόλις η τρίχα καρφώσει τη μυτερή άκρη της στο θύμα της (σαν καμάκι), η κάψουλα σκάει, απελευθερώνοντας το αλλεργιογόνο. Το ανοσοποιητικό σύστημα του θύματος αντιδρά στο αλλεργιογόνο απελευθερώνοντας ισταμίνη.

2) Μεταφορά τριχών μέσω του αέρα
Είναι τρίχες που οι κάμπιες άφησαν στο κουκούλι τους, και μάλιστα σε μεγάλες ποσότητες. Μπορούν να ενεργοποιηθούν είτε όσο παραμένουν μέσα στο κουκούλι είτε αφού τις μεταφέρει ο αέρας επάνω σε εμάς ή στα ζώα μας. Έτσι, ακόμα και σε εποχές που δεν βλέπουμε κάμπιες να κυκλοφορούν στο έδαφος κινδυνεύουμε από αλλεργική αντίδραση του δέρματος ή των βλεννογόνων της μύτης μας.

Οι σκύλοι…

…κινδυνεύουν από το δηλητήριο της κάμπιας πολύ περισσότερο από ότι οι γάτες. Έχοντας πλήρη άγνοια κινδύνου, οι αθώοι φίλοι μας βρίσκουν πολύ ελκυστικές τις κινούμενες γραμμές. Έχουν την περιέργεια να τις μυρίσουν ή να τις γλείψουν. Οι κάμπιες, στην προσπάθειά τους να αμυνθούν, απελευθερώνουν τις επικίνδυνες τρίχες τους, που «εκρήγνυνται» προκαλώντας βίαιες αλλεργικές αντιδράσεις γύρω από το στόμα, τα μάτια και τη γλώσσα των θυμάτων τους.

Η εμφάνιση των συμπτωμάτων είναι ξαφνική και πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα.
Τα πρώτα ανησυχητικά συμπτώματα είναι πρήξιμο των χειλιών, του ρύγχους και του προσώπου καθώς και άφθονη έκκριση σάλιου. Μπορεί να ακολουθήσει κνησμός γύρω από το κεφάλι, ανησυχία και επίμονο τρίψιμο της μουσούδας και του προσώπου του ζώου στο έδαφος.

Αν το δηλητήριο έρθει σε επαφή με τη γλώσσα, δημιουργείται σοβαρή φλεγμονή. Οι πληγείσες περιοχές παθαίνουν «γάγγραινα», δηλαδή νεκρώνουν, ξηραίνονται και πέφτουν και όσο περνάει η ώρα, η μόλυνση εξαπλώνεται.

Κάποια ζώα αρχίζουν να παρουσιάσουν οξεία συμπτώματα εμετού και κατάποσης σάλιων ή σοβαρή φλεγμονή των οφθαλμών και της γύρω περιοχής.

Οι γάτες…

…είναι πολύ πιο επιλεκτικές με το φαγητό τους. Αυτός είναι ο λόγος που η δηλητηρίαση από κάμπιες είναι πολύ σπάνια. Περιστασιακά, κάποιο ζώο μπορεί να εμφανίσει φλεγμονή και πρήξιμο στη γλώσσα, στα ούλα και στα μάγουλα, που συνοδεύεται από άφθονη σιελόρροια.

διαφήμιση

Η διάγνωση

Η πιο χαρακτηριστική διαφορά της αλλεργικής αντίδρασης στις κάμπιες από αυτήν σε τσίμπημα άλλου εντόμου είναι ότι στη δεύτερη περίπτωση σπανίως εμπλέκεται η γλώσσα. Συνήθως υπάρχει μια γενικευμένη φαγούρα και πρήξιμο σε όλο τον κορμό, το λαιμό και το κεφάλι.

Είναι δυνατή η πρόληψη;

Ας μην κοροϊδευόμαστε, είναι αδύνατο να αντιμετωπιστούν ολοσχερώς οι κάμπιες στην πευκόφυτη Ελλάδα. Ωστόσο προτείνονται ως μέτρα πρόληψης:

• Αποφυγή όσων πεύκων έχουν ορατά κουκούλια κάμπιας (!)
• Φίμωτρο, αν ο σκύλος δείχνει ενδιαφέρον για τις κινούμενες κάμπιες
• Κάπνισμα των κουκουλιών με εντομοκτόνα πυρεθρίνης προς το τέλος του καλοκαιριού ή στις αρχές του φθινοπώρου, όταν οι κάμπιες βρίσκονται σε στάδιο νύμφης. Σε αυτό το στάδιο είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στα εντομοκτόνα.
• Έγχυση λαδιού ή εντομοκτόνου κατευθείαν στις φωλιές. Επίσης κλάδεμα και κάψιμο.
• Τεχνητές φωλιές νυχτερίδας (για τον περιορισμό των ενηλίκων). Είναι ξύλινες κατασκευές που αναρτώνται στα πεύκα και αποικούνται από τις νυχτερίδες που υπάρχουν ήδη στην περιοχή.

Προσοχή: Στο κτήμα Συγγρού τοποθετήθηκαν προσφάτως πειραματικοί μηχανισμοί για την καταπολέμηση της κάμπιας (βλ. φωτό). Συνοδεύονται από πινακίδες που μας προειδοποιούν να μην πλησιάσουμε, δίποδοι & τετράποδοι.

Μια από τις πειραματικές συσκευές που τοποθετήθηκαν στο κτήμα Συγγρού για την καταπολέμηση της κάμπιας των πεύκων.

Η θεραπεία

Αν ο τετράποδος έρθει σε επαφή με τρίχες κάμπιας είναι πολύ σημαντικό να αντιμετωπιστεί άμεσα το πρόβλημα. Ρίξτε άφθονο νερό στις περιοχές που επλήγησαν για να αφαιρέσετε τις τοξικές τρίχες. Προσοχή όμως, πρέπει να αποφύγετε το τρίψιμο της περιοχής, γιατί έτσι ενεργοποιούνται οι τρίχες-κάψουλες και απελευθερώνουν περισσότερο δηλητήριο.

Επισκεφθείτε άμεσα τον πλησιέστερο κτηνίατρο ώστε να χορηγήσει στο ζώο αντιβίωση και κορτικοειδή προκειμένου να επιβραδύνει ή να σταματήσει την εξάπλωση της μόλυνσης.

Αυτό το ξέρατε για τις κάμπιες των πεύκων;

• Στην Ισπανία, θεωρούνται ο δεύτερος μεγαλύτερος εχθρός των πεύκων μετά τις δασικές πυρκαγιές.
• Έχουν μαύρο δέρμα και κεφάλι, κόκκινες τρίχες κατά μήκος της πλάτης και γκρίζες στα πλευρά τους.
• Αντέχουν στο κρύο, ακόμα και σε θερμοκρασίες κάτω από 0° C. Τα μεταξωτά κουκούλια-φωλιές λειτουργούν ως «ηλιακό καλοριφέρ», παρέχοντας την θερμοκρασία που απαιτείται για την ανάπτυξή τους στο στάδιο της προνύμφης (κάμπια).
• Κάθε θηλυκό (με τη μορφή νυχτοπεταλούδας) εναποθέτει περισσότερα από 300 αυγά μέσα σε μεταξωτές θήκες. Οι νεαρές προνύμφες εμφανίζονται 30‐ 45 ημέρες μετά. Μόλις μεγαλώσουν σε μέγεθος αρχίζουν να υφαίνουν κουκούλι και να προστατεύονται μέσα σε αυτό από τις καιρικές συνθήκες και τους φυσικούς εχθρούς.
• Κάθε κουκούλι φιλοξενεί κατά μέσο όρο 100 κάμπιες ενωμένες μεταξύ τους με μια μόνο κλωστή του μεταξιού.
• Όσο παραμένουν επάνω στο δέντρο, βγαίνουν από τη φωλιά το βράδυ, σε πομπή (ενωμένες μεταξύ τους με μια μεταξωτή κλωστή), σε αναζήτηση πευκοβελόνων από τις οποίες τρέφονται αποκλειστικά, σε αυτό το στάδιο.
• Καταναλώνουν μεγάλη ποσότητα πευκοβελόνων και αυτό μπορεί να στρεσάρει ιδιαίτερα τα νεαρά πεύκα.
• Επιστρέφουν στη φωλιά τους, χρησιμοποιώντας ως οδηγούς τα νήματα από μετάξι που άφησαν πίσω τους. Σπάνια εγκαταλείπουν το πεύκο που φιλοξενεί τη φωλιά τους και μόνο για την αναζήτηση τροφής.
• Η τελική πομπή (λιτανεία) κατεβαίνει στο έδαφος από τον Φεβρουάριο έως τον Ιούλιο, αφού οι προνύμφες ολοκληρώσουν πέντε προνυμφικά στάδια και επηρεάζεται από τις τοπικές κλιματικές συνθήκες (όσο θερμότερο το κλίμα, τόσο νωρίτερα εμφανίζονται οι πομπές).
• Το ένστικτο της ταφής ενεργοποιείται όταν η θερμοκρασία φθάνει τους 20ºC. Η ομάδα αφήνει το πεύκο το πρωί, προς αναζήτηση της κατάλληλης θέσης «νύμφωσης» στο έδαφος, καθοδηγούμενη πάντα από ένα θηλυκό άτομο. Αναζητούν το κατάλληλο έδαφος για να θαφτούν (συνήθως ελαφρύ, ηλιόλουστο και αφράτο χώμα, ώστε να διευκολύνεται η διείσδυσή τους σε βάθος 5‐20 εκατοστών) ή σέρνονται κάτω από πυκνό φύλλωμα.
• Η νύμφωση συνήθως διαρκεί 4‐5 μήνες. Μετά από μερικές μέρες αδράνειας, οι προνύμφες απαλλάσσονται από το παλιό τους δέρμα και γίνονται χρυσαλλίδες. Μέσα στο σώμα της κάθε χρυσαλλίδας, γίνεται η μεταμόρφωση σε νυχτοπεταλούδα. Όταν ολοκληρωθεί η αναδόμηση των εσωτερικών οργάνων, η πεταλούδα εγκαταλείπει το δέρμα της νύμφης και μπορεί να πετάξει για να ζευγαρώση και έτσι αρχίζει ένα νέο βιολογικό κύκλο, μια νέα γενιά.
• Η διάρκεια του βιολογικού κύκλου είναι, συνήθως, μονοετής. Υπάρχει όμως περίπτωση να διαρκέσει 2, 3 ή και 4 ακόμα χρόνια.

Πηγή: Bernal, L.J.; Ceron, J.J.; Tecles, F.; Bolio, M. (2000). “Envenenamiento por procesionaria del pino: Conceptos generales y pautas de actuación”. Consulta de Difusión Veterinaria, 8(71):41-46.

Διαβάστε επίσης

Οι αλλεργίες της άνοιξης ταλαιπωρούν και τους τετράποδους

Ατοπική δερματίτιδα: η συχνότερη αιτία φαγούρας στο σκύλο και στη γάτα

Οι 7 κίνδυνοι των διακοπών

Έχεις αλλεργία στους τετράποδους; Δεν χρειάζεται να τους στερηθείς.