Τι είναι το κλίκερ;
Στην ουσία, είναι το γνωστό, στους παλιότερους, παιχνιδάκι – το «βατραχάκι». Είναι ένα μεταλλικό έλασμα μέσα σε μια πλαστική θήκη που κάνει ένα διπλό ήχο (κλικ-κλίκ). Το σημαντικό δεν είναι το «τι ακριβώς είναι», αλλά το «τι κάνει και τι αντιπροσωπεύει». Είναι κάτι παραπάνω από δευτερεύων ενισχυτής (conditioned reinforcer) ή υποκατάστατο φαγητού. Είναι ένα ερέθισμα που γεφυρώνει το κενό ανάμεσα σε μια συμπεριφορά και στην επιβράβευση γι’ αυτήν, και όχι μόνο. Με αυτό το εργαλείο, σημαδεύουμε (μαρκάρουμε) ένα γεγονός, σα να το φωτογραφίζαμε. Όπως θα αποτυπώναμε με το κλικ της φωτογραφικής μηχανής μια σκηνή, έτσι τη σημαδεύουμε με το κλικ του clicker.
Γιατί να χρησιμοποιήσουμε κλίκερ;
Τι διαφορά έχει από το να πω στο σκυλί μου ένα «μπράβο»;
Η φωνή του εκπαιδευτή, ο τόνος, η ένταση, η προφορά, η έμφαση μπορούν να αλλάξουν από τη μια στιγμή στην άλλη. Έτσι, η εκπαίδευση χρειάζεται περισσότερο χρόνο, καθώς το σκυλί δε μπορεί εύκολα να αναγνωρίσει τις ομοιότητες πχ. όταν η ίδια λέξη προφέρεται με διάφορους τρόπους ή, ακόμα χειρότερα, όταν χρησιμοποιούνται διάφορες λέξεις, σε διαφορετικούς τόνους, από διαφορετικά άτομα. Ούτε μπορεί ο σκύλος να κρίνει αν είναι σημαντικές οι διαφορές (καΛό σκυλί ή καΚό σκυλί).
Σε αντίθεση με τη φωνή μας, το clicker παράγει έναν μοναδικό ήχο ο οποίος δεν έχει ακουστεί στον παρελθόν – κι έτσι δεν προϋπάρχουν συσχετισμοί. Το σινιάλο είναι σταθερό κι έχει τη δυνατότητα να δίνεται με μεγάλη ακρίβεια και, γιατί όχι, ακόμα και από απόσταση.
Το σκυλί γρήγορα μαθαίνει ότι οι συμπεριφορές που προκαλούν το «κλικ», επιβραβεύονται. Μαθαίνει ακόμα ότι ο ήχος του clicker εξασφαλίζει την ύπαρξη ενισχυτών κι έτσι η πιθανότητα επανάληψης της συμπεριφοράς μεγαλώνει. Το σκυλί καταλαβαίνει ότι το παιχνίδι της εκπαίδευσης έχει ξεκινήσει και αυξάνεται η αυτοπεποίθησή του. Είναι πολύ πιο ωραίο να εκπαιδεύεις ένα πρόθυμο και συνεργάσιμο σκύλο.
Η εκπαίδευση σκύλων σήμερα
Πριν την εκπαίδευση με clicker, τα ζώα εκπαιδεύονταν κυρίως με ένα συνδυασμό θετικής και αρνητικής ενίσχυσης.
Δηλαδή, αν εκτελούσαν σωστά μια συμπεριφορά, ανταμείβονταν με φαΐ, έπαινο, θετική ενίσχυση (positive reinforcement) ή με την απουσία τιμωρίας, αρνητική ενίσχυση (negative reinforcement). Στην αντίθετη περίπτωση, ακολουθούσε -συχνά επίπονη- τιμωρία (positive punishment).
Κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, η μέθοδος της τιμωρίας θεωρήθηκε ως η γρηγορότερη για τις ανάγκες εκπαίδευσης ζώων. Στη μεταπολεμική περίοδο, αυτές οι μέθοδοι μεταφέρθηκαν στο ευρύτερο κοινό.
Έτσι όμως, ούτε ο σκύλος, ούτε ο εκπαιδευτής περνάνε καλά.
Σύμφωνα με την Karen Pryor, με τη θετική ενίσχυση, ο σκύλος γίνεται πρόθυμος, προσεκτικός, ακριβής, συνεργάσιμος και ικανός για απίθανες εκτελέσεις.
Η εκπαίδευση με clicker διαφέρει από την παραδοσιακή εκπαίδευση.
Όλοι κερδίζουν, κανένας δεν τιμωρείται.
Χρησιμοποιούνται πρωτεύοντες ενισχυτές, δηλαδή οτιδήποτε αρέσει στα σκυλιά και τα καθιστά πρόθυμα να δουλέψουν για την αμοιβή τους, όπως φαΐ, παιχνίδια, έπαινος, προσοχή και επαφή (χάδι, ξύσιμο). Γενικά χρησιμοποιείται ποικιλία επιβραβεύσεων.
διαφήμιση
Δεν χρησιμοποιείται τιμωρία, όπως βία, σπρέι, πνίχτες ή άλλα πράγματα που τα σκυλιά θα προσπαθήσουν να αποφύγουν, για να επιτευχθεί η επιθυμητή συμπεριφορά.
Αποφεύγεται κάθε μορφή τιμωρίας, είτε θετική είτε αρνητική, ως εργαλείο εκμάθησης. Αποφεύγεται η αρνητική ενίσχυση ως εκπαιδευτική μέθοδος.
Τα μαθήματα είναι σύντομα, χωρίς μακριές επαναλήψεις. Όταν υπάρχει πρόοδος και επιτυχία, προχωράμε.
Πώς χρησιμοποιούμε το κλίκερ;
Για να είμαστε έτοιμοι να χρησιμοποιήσουμε το clicker, θα πρέπει πρώτα να το έχουμε… «οπλίσει». Δηλαδή, θα πρέπει ο σκύλος πρώτα να κάνει τον συσχετισμό ότι το «κλικ» ακολουθείται από κάτι καλό.
Στη συνέχεια, κλικάρουμε τις επιθυμητές συμπεριφορές που είτε α) συμβαίνουν τυχαία (π.χ. κάθισμα), είτε β) ελκύουμε (καθοδηγούμε) το σκύλο να τις κάνει (π.χ. κρατάμε ένα μεζεδάκι πάνω από το κεφάλι του ώστε να κάτσει).
Αρχικά ενισχύουμε κάθε μικρό βήμα που προσεγγίζει την επιθυμητή συμπεριφορά μέχρι να καταλήξουμε σε αυτή (shaping – διαμόρφωση της συμπεριφοράς).
Κατά την εκμάθηση μιας νέας συμπεριφοράς, χρησιμοποιούμε ένα πρόγραμμα συνεχούς ενίσχυσης. Δηλαδή επιβραβεύουμε κάθε εκτέλεση μιας επιθυμητής συμπεριφοράς.
Έπειτα, αυξάνουμε τις απαιτήσεις μας και επιβραβεύουμε τις σωστότερες ή τις ταχύτερες εκτελέσεις.
Από τη στιγμή που ο σκύλος εκτελεί, πλέον, σωστά την εντολή κάθε φορά, αρχίζουμε να χρησιμοποιούμε α) ένα πρόγραμμα μεταβλητής αναλογίας ή β) ένα πρόγραμμα μεταβλητού διαστήματος. Δηλαδή επιβραβεύουμε το σκύλο μετά από έναν τυχαίο αριθμό εκτελέσεων ή διατηρούμε ένα μεταβαλλόμενο χρονικό διάστημα μεταξύ δύο ενισχύσεων. Έτσι, ενδυναμώνουμε κάποιες συμπεριφορές και, ως αποτέλεσμα, γίνονται ανθεκτικότερες στην απόσβεση (extinction).
Για να χτίσουμε μια πολύπλοκη συμπεριφορά, τη σπάμε σε απλούστερα τμήματα. Η αλληλουχία των επιμέρους τμημάτων δημιουργεί την τελική συμπεριφορά (chaining) σαν κρίκοι που ενώνονται σε μια αλυσίδα.
Μια συμπεριφορά που έχει διδαχθεί με clicker δε θα αλλάξει αν δεν επέμβουμε. Όταν η επιθυμητή συμπεριφορά έχει διδαχθεί κι έχει προστεθεί σε αυτή μια λέξη ή ένα σινιάλο, το clicker δε χρειάζεται πλέον.
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της εκπαίδευσης με κλίκερ;
- Προσφέρει χρονική ακρίβεια στην υπόδειξη μιας σωστής συμπεριφοράς.
- Είναι πιο διασκεδαστικός τρόπος από το να φωνάζεις, να χτυπάς ή να τιμωρείς με άλλους τρόπους το σκύλο σου.
- Είναι διασκεδαστικό, ο σκύλος μαθαίνει να αγαπάει και να επιζητεί την εκπαίδευση και δε στρεσάρεται.
- Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκμάθηση μιας απλής συμπεριφοράς αλλά και για την επίλυση προβληματικών συμπεριφορών.
- Ακόμα και σκυλιά που έχουν εκπαιδευτεί με κλασσικές μεθόδους, μεταλλάσσονται από απρόθυμα και πεισματάρικα σε ενθουσιασμένα και δημιουργικά, ειδικά αν χρησιμοποιούμε το κλίκερ για την εκμάθηση νέων συμπεριφορών.
- Βοηθάει να χτιστεί ένας δυνατός δεσμός μεταξύ ιδιοκτήτη και σκύλου, βασισμένος στη συνεργασία και τον αμοιβαίο σεβασμό.
- Είναι θετική, ήπια και μη βίαιη μέθοδος, βασισμένη στο κίνητρο.
- Έτσι, τα σκυλιά δεν γίνονται επιθετικά προς τον χειριστή τους.
- Είναι βασισμένη σε αποδεδειγμένη επιστημονική μέθοδο η οποία έχει αποτελέσματα.
- Είναι κατάλληλη για σκυλιά κάθε ηλικίας και ράτσας.
- Είναι κατάλληλη για νεαρά κουτάβια.
- Είναι κατάλληλη για μεγαλόσωμα σκυλιά.
- Δεν απαιτεί μυϊκή δύναμη.
- Επικεντρώνεται στο ποια είναι η σωστή συμπεριφορά και όχι στο ποια είναι η λάθος.
- Έτσι, δίνει αυτοπεποίθηση στα σκυλιά.
- Συγχωρεί λάθη και του χειριστή αλλά και του σκύλου.
- Ακόμα και κουφά σκυλιά μπορούν να εκπαιδευτούν, αντικαθιστώντας το clicker με ένα μικρό φακό, όπως γίνεται στα χρυσόψαρα.
- Δίνει στα σκυλιά ελευθερία και αυτοπεποίθηση να σκεφτούν και να πειραματιστούν. Οι ικανότητές τους ενθαρρύνονται και αμείβονται αντί να καταπιέζονται με βίαιες διορθώσεις.
Έχει μειονεκτήματα;
Χρειάζεται πολύ καλός συγχρονισμός. Το κλικ πρέπει να σημαδεύει επακριβώς τη συμπεριφορά που θέλουμε. Ελάχιστα πιο πριν ή πιο μετά, επιβραβεύει και ενισχύει την οποιαδήποτε συμπεριφορά συμβαίνει εκείνη τη στιγμή. Το πρόβλημα λύνεται με εξάσκηση.
Για κάποια σκυλιά, ο ήχος μπορεί να είναι τρομακτικός. Κι αυτό το πρόβλημα όμως λύνεται, χρησιμοποιώντας το clicker μέσα σε ένα πανάκι, ή επιλέγοντας κάποιο λιγότερο θορυβώδες clicker (κυκλοφορούν στο εμπόριο), ή ακόμα κι ένα στυλό.
Αν υπάρχει ασυνέπεια στα κριτήρια θα απομακρυνθεί ο σκύλος από την επιθυμητή συμπεριφορά αντί να την πλησιάσει, και θα μπερδευτεί.
Συνοψίζοντας
Όταν εκπαιδεύουμε με clicker, δεν «τη στήνουμε» στο σκύλο προκειμένου να κάνει λάθος αλλά δημιουργούμε συνθήκες όπου θα πράξει σωστά από μόνος του. Ενθαρρύνουμε το ζώο να πάρει πρωτοβουλίες.
Σκεφτείτε, τα μαθήματα που έχουμε πάρει μόνοι μας τα θυμόμαστε για όλη μας τη ζωή. Οι συμβουλές που μας έχουν δοθεί όμως, συχνά ξεχνιούνται γρήγορα. Όταν μια συμπεριφορά ακολουθείται από επιβράβευση, αυξάνεται η πιθανότητα να επαναληφθεί στο μέλλον. Το ίδιο ισχύει και για τους σκύλους μας.
Διάβασε: Πότε και γιατί ξεκίνησε η εκπαίδευση με κλίκερ;
ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΣΧΟΛΙΑ